forum

OLIWKI – przegląd gatunków i form cz.2

Pora na kolejny zespół oliwek, którego systematyka po wielu zmianach w chwili obecnej wygląda następująco.

1. Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea (Roding, 1798)

Gatunek o dużej zmienności powodującej wyodrębnianie kilku form (dawniej uznawanych za podgatunki lub gatunki). Wszystkie odmiany posiadają intensywnie pomarańczową aperturę i jasno kremową do białej wargę zewnętrzną. Podgatunek nominatywny występuje w wielu formach barwnych, z których część jest zbliżona do opisanych poniżej podgatunków. Dystrybutorzy zbyt często zmiennie ubarwione okazy oferują jako podgatunki. Występuje: Indopacyfik na zachodzie do Tajlandii.

a) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. berti Terzer,1986

Podgatunek o mniejszych rozmiarach (30-35 mm). Bazowa barwa muszli biało-kremowa, pokryta nielicznymi pionowymi i zygzakowatymi liniami o barwie pomarańczowej. Wyrażne dwa spiralne pasy złożone z różowo-wrzosowych plam. Występowanie: centralny Pacyfik, wyspy Marshalla.

b) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. efasciata Dautzenberg, 1927

Tło muszli biało-kremowe, na którym widoczne są tylko szczątkowe fragmenty wzoru. Występowanie:Vanuatu 

c) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. magnifica Ducros de Saint Germain, 1857

Muszla w tonacji ciemnobrązowej z nielicznymi przebarwieniami w postaci dużych białawych lub żółtych plam. Występowanie: Filipiny

d) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. masaris Duclos, 1835

Muszla jednolicie jasnobrązowa (ciemnopomarańczowa) na stronie grzbietowej. Od strony otworu występują niewielkie przebarwienia. Występowanie: Wietnam

e) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. lamberti Jousseaume, 1884

Mszla w tonacji jasnokremowej. Pokryta wyraźnymi pionowymi zygzakowatymi liniami w różnych odcieniach brązu do czarnego włącznie. Wyraźne dwa pasy złożone z ciemnoszarych(czarnych) plam. Występowanie: Vanuatu

f) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f.marrati Johnson, 1910

Muszla jednolicie ciemnobrązowa do prawie czarnej. Występowanie: Filipiny

g) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. saturata Dautzenberg, 1927

Muszla ciemnozielona lub zielono-brązowa z drobnym jasniejszym wzorem w postaci siateczki jasniejszych plam. Wyraźne 2 ciemnobrązowe pasy. Występowanie: Vanuatu

h) Oliva (Miniaceoliva) miniacea miniacea f. sylvia Duclos, 1835

Muszla w tonacji ciemnopomarańczowej pokryta wzorem sieci jasnych trójkątów. Wyraźne 2 pasy ciemniejsze od tła. Warga wewnętrzna o pomarańczowym zabarwieniu. Występowanie: Filipiny, Wietnam

2. Oliva (Miniaceoliva) miniacea tremulina Lamarck, 1811

Gatunek o dużej zmienności powodującej wyodrębnianie kilku form (dawniej uznawanych za podgatunki lub gatunki). Apertura o zmiennym ubarwieniu: biała, fioletowa, szara, kremowa, jasno żółtawa, ale zawsze warga jest ciemniejsza od apertury, przeważnie w odcieniu pomarańczowym. Występowanie: Ocean Indyjski (Madagaskar, Maskareny, Malediwy, Sri Lanka, Indie)

a) Oliva (Miniaceoliva) miniacea tremulina f. flammeacolor Petuch & Sargent, 1986

Typowe ubarwienie: muszla pokryta siatką jasnych plamek, rozdzielonych ciemniejszymi kreskami, tonacja w różnych odcieniach pomarańczu I brązu. Widoczne dwa szerokie brązowe pasy. Apertura jasnokremowa. Warga zewnętrzna i wewnętrzna pomarańczowokremowe, ciemniejsze od apertury. Występowanie: Indie, Sri Lanka, Madagaskar.

b) Oliva (Miniaceoliva) miniacea tremulina f. olympiadina Duclos, 1835

Tonacja muszli białoszara z ciemnobrązowym do czarnego szczątkowym wzorem w formie przebarwień głównie w dolnych partiach muszli. Apertura białoszara. Występowanie: Mauritius.

c) Oliva (Miniaceoliva) miniacea tremulina f. tenebrosa Marrat, 1870

Ubarwienie muszli ciemnobrązowe do czarnego z niewielkimi partiami rozjaśnień. Apertura białoszara. Występowanie: Madagaskar

Oliwki niedoceniana rodzina

Wakacje to pora odpoczynku i jednocześnie okres wielu mniej lub bardziej zaplanowanych (zobowiązania rodzinno-towarzyskie) podróży. Dla nas muszlolubów tylko te miejsca na świecie są atrakcyjne gdzie możemy spotkać coś nowego do naszych kolekcji. Dlatego z przyjemnością pozostawiamy zatłoczone plaże nad Bałtykiem naszym drogim rodakom a sami udajemy się w wirtualną podróż po „naszym” świecie. Dość długo zastanawialiśmy się nad przewodnim tematem nowej podróży. Po wielu dyskusjach postanowiliśmy przybliżyć Państwu aktualną systematykę i uporządkować naszą wiedzę(a przy okazji i zbiory) o Oliwkach.

Chcielibyśmy ją gorąco polecić wszystkim tym zbieraczom, którzy mają mało miejsca na ekspozycję zbiorów, ograniczone zasoby finansowe, które mogą przeznaczyć na hobby oraz zainteresowani są tworzeniem kolekcji tematycznych przedstawiających zmienność gatunkową. Oliwki to idealny wybór do takiego typu kolekcji. Jest to bardzo interesująca a jednocześnie dość charakterystyczna pod względem budowy rodzina ślimaków morskich.

Na początek oliwkowego serialu kilka zdań wstępu.

Przyjmuje się, że nazwa rodziny Olividae pochodzi od wyglądu muszli przypominającego nieco owoc oliwki. Muszle są małe lub średniej wielkości, o mocnej budowie, cylindrycznego kształtu, z krótką stożkowatą skrętką. Najszerszy ostatni skręt muszli okrywa wcześniejsze skręty oprócz wierzchołkowych. Poszczególne skręty połączone są ze sobą kanalikowatymi szwami. Powierzchnia zewnętrzna (podobnie jak u porcelanek) jest gładka i połyskująca dzięki okrywaniu jej przez 2 płatowate fałdy płaszcza. Brak w budowie muszli warstwy konchiolinowej.

W ramach rodziny Olividae wyróżnia się następujące rodzaje:

Oliva – obejmuje 101gatunków i kilkadziesiąt podgatunków oraz form (dane z 2009).

Najliczniej przedstawiciele tego rodzaju zasiedlają Indo-Pacyfik – 65 gatunków.

Olivancillaria – obejmuje 11 gatunków (dane z 2003).

Agaronia - obejmuje 18 gatunków (dane z 2003).

Olivella - obejmuje 74 gatunki (dane z 2003).

Jaspidella - obejmuje 4 gatunki (dane z 2003).

Belloliva - obejmuje 5 gatunków (dane z 2003).

Ancilla - obejmuje 34 gatunki (dane z 2003).

Amalda - obejmuje 60 gatunków (dane z 2003).

Anolacia - obejmuje 3 gatunki (dane z 2003).

Ancillista - obejmuje 7 gatunków (dane z 2003).

Ancillus - obejmuje 6 gatunków (dane z 2003).

Gracilancilla - obejmuje 2 gatunki (dane z 2003).

Eburna - obejmuje 3 gatunki (dane z 2003).

Daje to nam łącznie 331 gatunków oraz dalsze 100-200 podgatunków i form.

Ponieważ, dysponujemy aktualnymi danymi dotyczącymi rodzaju Oliva dlatego w pierwszej kolejności zaprezentujemy przegląd gatunków z tego rodzaju z uwzględnieniem obowiązującej nomenklatury systematycznej.

Oliva (Annulatoliva) annulata (Melin, 1791)

Gatunek o dużej zmienności powodującej wyodrębnianie kilku form (dawniej uznawanych za podgatunki lub gatunki).

Oliva annulata f. amethystina (Roding, 1798)

Muszla pokryta wzorami złożonymi z fioletowo-brązowych trójkątów. Wzór wyraźny, apertura pomarańczowa. Indo-Pacyfik

Oliva annulata f. amethystina (Roding, 1798)

Taiwan Strait in about 40m deep., 41.5 mm

Oliva annulata f. amethystina (Roding, 1798)

Philippines, 29 mm

Oliva annulata f. carnicolor Dautzenberg, 1927

Muszla czerwono-pomarańczowa lub karminowa bez żadnych wzorów. Apertura różowa lub pomarańczowo-różowa. Indo-Pacyfik

Oliva annulata f. carnicolor

Dautzenberg, 1927 

Philippines Samar, 43 mm

Oliva annulata f. intricata Dautzenberg, 1927

Ma szarawy lub żółtawy niewyraźny wzór, z którego wyróżniają się małe czerwonawe trójkąty lub brązowe kropki. Indo-Pacyfik

Oliva annulata f. intricata Dautzenberg, 1927

Philippines, 38 mm

Oliva annulata f. maculata Duclos, 1840

Wysoka skrętka. Pas fasciolarny pokryty fioletowo-brązowymi dużymi kropkami. Apertura pomarańczowa. Afryka Wschodnia, Seszele.

Oliva annulata f. maculata Duclos, 1840

http://www.gastropods.com/8/Shell_10928.shtml

Oliva annulata f. mantichora Duclos, 1840

Wzór na muszli podobny do ametystiny. Pas fasciolarny pokryty gęstymi fioletowo-brązowymi kreskami. Indo-Pacyfik

Oliva annulata f. mantichora  Duclos, 1835 

Philippines Bohol, 41 mm

Oliva annulata f. nebulosa Dautzenberg, 1927

Muszla pokryta wzorami złożonymi z fioletowo-brązowych trójkątów. Wzór niewyraźny (jakby pokryty kalusem), apertura pomarańczowa. Pas fasciolarny bez plam i kresek Indo-Pacyfik

Oliva annulata f. nebulosa  Dautzenberg, 1927 

Philippines, 29 mm

Autor:  Dr. Sławomir Boroń

Neritidae polskich wód

Szeroko rozprzestrzeniona rodzina Neritidae obejmuje gatunki morskie, słonawowodne, słodkowodne i amfibiotyczne. Dzieli się na dwie podrodziny Neritinae i Neritilinae. Do Neritinae należy około 10 rodzajów, spośród których 7 występuje w wodach słodkich i słonawych strefy umiarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej.

Neritiliinae, reprezentowane wyłącznie przez rodzaj Neritilia, występują jedynie w strefie tropikalnej. Europę zamieszkują dwa rodzaje z podrodziny Neritinae – Theodoxus i Smaragdia. Rodzaj Theodoxus jest rozprzestrzeniony w Europie, zachodniej Azji i północnej Afryce. W Europie występuje około 20 gatunków z tego w Polsce jeden Theodoxus fluviatilis (Linnaeus, 1758) – rozdepka rzeczna. 

Rozdepka rzeczna Theodoxus fluviatilis Linnaeus, 1758 

rodzina Neritidae, podrodzina Neritinae

Zafascynowani paletą barw i kształtów muszli tropikalnych ślimaków, czasem nie zwracamy uwagi na gatunki rodzime. Nie stanowią obiektów naszych kolekcji gdyż zazwyczaj są prawnie chronione. Są niewielkich rozmiarów, delikatne i cienkościenne, szybko tracą barwy gdy wyjmujemy je z wody. Jednak warto mieć wiedzę i świadomość, że obecne są w polskich rzekach i jeziorach czasem należąc do spektakularnych rodzin mięczaków z tropików. Gatunkiem takim jest nasza Rozdepka rzeczna z podrodziny Neritinae

Zamieszkuje litoral różnych typów słodkowodnych i słonawowodnych zbiorników wodnych i cieków: strumienie, rzeki, jeziora, zbiorniki zaporowe, zalewy, estuaria, słonawe wody morskie. Na ogół występuje płytko, w strefie przybrzeżnej, czasami spotkać ją można głębiej, na głębokości kilkunastu-kilkudziesięciu metrów. Preferuje miejsca z wartkim przepływem wody lub wystawione na falowanie, z wodą dobrze natlenioną oraz podłoża kamieniste.

Gatunek zmienny, na podstawie różnic w budowie i ubarwieniu muszli wyróżniano dawniej szereg odmian, które w większości są formami lokalnymi i swoją odrębność zawdzięczają działaniu miejscowych czynników środowiskowych. Na uwagę zasługuje T. fluviatilis f. littoralis (L.), charakteryzujący się mniejszymi rozmiarami (długość do 8 mm), kulistym kształtem i jaśniejszym ubarwieniem, występujący w wodach słonawych, u nas w Bałtyku. Ubarwienie – obok muszli jasnych, pokrytych ciemniejszym siateczkowatym rysunkiem, występują muszle całkowicie czarne lub czarne z jasnymi deseniami. Tło lub deseń bywają czerwono-fioletowe, a rysunek rozdzielony na 3 podłużne pasy. Osiąga niewielkie rozmiary ale swym ubarwieniem zachwyci niejednego entuzjastę rodziny Neritidae.

Przegląd zmienności ubarwienia Rozdepki rzecznej Theodoxus fluviatilis (fot. Sławomir Boroń)

Tropikalni pobratymcy

Nerita textilis Gmelin, 1791 Pemba City, Mozambique, 30 mm

Nerita planospira Anton, 1839 Philippines, 24 mm

Nerita albicilla Linnaeus, 1758 Pemba City, Mozambique, 29 mm

W tonacji orange ... rozkolce z Filipin

( fot.1) Chicoreus dodongi Houart, 1995 Capul Island Philippines., 22 mm

Filipiny, archipelag 7107 wysp. Od północy oblewany wodami cieśniny Luzon, od zachodu wodami Morza Południowochińskiego. Oddzielony od wyspy Borneo morzem Sulu oraz morzem Celebes od pozostałych wysp Indonezji. Od wschodu Filipiny otoczone są wodami Morza Filipińskiego. Na tym rozległym akwenie wód przybrzeżnych swoje siedlisko znalazły niezliczone gatunki mięczaków. Jedną z wiodących rodzin co do składu gatunkowego oraz liczebności osobników są Muricidae. Wśród nich zaś przepięknie ubarwiony rodzaj Chicoreus i Chicomurex objawia się licznymi gatunkami w jaskrawym pomarańczowo - czerwonym ubarwieniu. Stosunkowo niewielkie muszle ok. 40 mm, podobnej barwy i kształtu niekiedy dostarczają małego kłopotu w prawidłowym oznaczaniu. Poniżej proponujemy zatem małą prezentację stanowiącą przegląd wspomnianych gatunków.

(fot.2) Chicoreus nobilis Shikama, 1977 
Palawan Isl. Philippines, 40 mm

Zmienność kształtu w obrębie rozkolców z Filipin często wykorzystywana jest do oferowania muszli pod inną nazwą stanowiącą synonim, który świadomie sugeruje inny gatunek celem podniesienia wartości muszli. Dlatego w oparciu o najnowszą i mającą duży ciężar gatunkowy publikację chcemy Państwu zaproponować uporządkowanie swoich kolekcji. Omawiana pozycja literatury to: FOSSIL AND RECENT MURICIDAE OF THE WORLD- PART MURICINAE – D. MERLE; B. GARRIGUES; J-P. POINTIER – CONCHBOOKS 2011. Zgodnie z tym opracowaniem:

gatunek: Chicoreus artemis Radwin &D’Attilio, 1976 to synonim prawidłowej nazwy Chicoreus aculeatus (Lamarck, 1822) 

gatunek: Chicoreus saltatrix Kuroda, 1964 to synonim prawidłowej nazwy Chicoreus rossiteri (Crosse, 1872)

gatunek: Chicoreus penchinati Crosse, 1861 to synonim prawidłowej nazwy Chicoreus strigatus (Reeve, 1849) 

gatunek: Murex crocatus Reeve, 1845 to synonim prawidłowej nazwy Chicoreus banksii (Sowerby, 1841).

(fot.3) Chicoreus aculeatus (Lamarck, 1822) Pamilacan island,Bohol,Phils, 40 mm,
 często oferowany jest pod błędną nazwą Chicoreus artemis. 

Podobnie sprawa wygląda z Chicoreus rossiteri, którego forma o opadających wyrostkach widoczna poniżej (fot.5), chętnie i błędnie opisywana jest jako Chicoreus saltatrix.

(fot.4) Chicoreus rossiteri (Crosse, 1872) Balut Island Philippines, 40 mm

(fot.5) Chicoreus rossiteri Crosse, 1861 Philippines, 38 - 39 mm

Dwa kolejne zdjęcia to Chicoreus strigatus, jednak mniej typowe formy (fot.7) często oferowane są pod nazwą Chicoreus penchinati

(fot.6) Chicoreus strigatus (Reeve, 1849) Palawan Philippines, 30 mm

(fot.7) Chicoreus strigatus (Reeve, 1849) Palawan, Philippines, 41 mm

Synonim (gr. synōnymos = równoimienny) – wyraz lub dłuższe określenie równoważne znaczeniowo innemu, lub na tyle zbliżone, że można nim zastąpić to drugie w odpowiednim kontekście (auto – samochód). Synonimia może dotyczyć konstrukcji składniowych (mówić wiersz – mówić wierszem), form morfologicznych (profesorowie – profesorzy) i leksemów. Tyle mówi semantyka i to też powód pewnego zamieszania.

W systematyce świata ożywionego synonim nie jest określeniem równoważnym. To kolejna nazwa gatunkowa nadana już wcześniej opisanemu gatunkowi przez innego autora. W wiekach ubiegłych (po Linneuszu) kontakt między naukowcami był mocno ograniczony. Publikacje naukowe ukazywały się w niewielkich nakładach i często były trudnodostępne. Dlatego krążyło wiele nazw nadanych przez różnych autorów dla tego samego gatunku. Naczelnym zadaniem Komitetu Nomenklatury Zoologicznej było właśnie posprzątanie w tej naukowej stajni Augiasza. Krok po kroku porządkowane są poszczególne grupy zwierząt i przywracane nazwy gatunkowe nadane po raz pierwszy przez naukowców. Jeśli w trakcie weryfikacji systematycznej przynależności zmieniono nazwę rodzajową na inną to nazwisko autora pierwszego określenia gatunku podaje się w nawiasie. W publikacjach naukowych zawsze po obowiązującej nazwie gatunkowej podaje się spotykane synonimy zebrane z całej dostępnej literatury. W dobie Internetu praca ta jest znacznie łatwiejsza i postępuje szybciej. Niestety wielu dystrybutorów muszli posiadając niepełną wiedzę systematyczną lub ze względów czysto marketingowych z uporem używa synonimów wprowadzając mniej wytrawnych zbieraczy na pole minowe. Cieszymy się, że mamy nowy gatunek tylko, czemu jest on taki podobny to innego gatunku w naszej kolekcji? 

Życzymy rozwagi w zakupie nowych okazów do kolekcji i dużej ostrożności w przyjmowaniu określenia nazwy gatunkowej stosowanej przez dystrybutora jako prawdy objawionej. My też mamy często wiele wątpliwości i rozterek. Z tego względu nasza baza w ViaNet Conchology podlega nieustannej weryfikacji. 

Jeśli mają Państwo jakieś wątpliwości, co do oznaczenia posiadanych okazów prosimy o fotografię a postaramy się pomóc. Mamy sporo najnowszej literatury i poświęcamy naszemu hobby po kilka godzin dziennie a oznaczanie trudnych przypadków to jak praca detektywistyczna – dająca wiele satysfakcji i gruntująca naszą wiedzę. Zainteresowanych prosimy o kontakt na adres: vianetconchology@wp.pl

Zapraszamy do dalszego przeglądu filipińskich rozkolców ...

(fot.8) Chicoreus orchidiflorus Shikama, 1972 Philippines, 25 mm



(fot.9) Chicoreus superbus Sow. 1841 Calituban island,Bohol,Philippines., 66 mm

(fot. 10) Chicoreus banksii (Sowerby, 1841) Pangutaran Island,Philippines, 56 mm

W przypadku tego gatunku o widocznym powyżej ubarwieniu stosuje się nazwę Chicoreus banksii f. crocatus Reeve, 1845
 

(fot.11) Chicomurex venustulus Rehder & Wilson, 1975 Aliguay island,Philippines., 49 mm

(fot.12) Chicomurex venustulus Rehder & Wilson, 1975 Philippines, 52 mm

(fot.13) Chicoreus trivialis A. Adams, 1854 Bohol Philippines, 45 mm

(fot.14) Chicomurex laciniatus Sowerby, 1841 Olango island,Cebu,Philippines., 54 mm

(fot.15) Chicoreus ramosus orange Young Linnaeus, 1758 

Olango island,Cebu,Philippines., 67 mm

Jaskrawe, pomarańczowe barwy przybiera niekiedy Chicoreus ramosus, jednak najczęściej dotyczy to okazów młodocianych, czasem nawet w pełni wykształconych jak na (fot. 16)

(fot.16) Chicoreus ramosus orange spines Linnaeus, 1758 Olango island,Cebu,Philippines., 146 mm

(fot.17) Hexaplex cichoreum Gmelin, 1791 Philippines Palawan, 98 mm

Nawet zwykle czarny, ciemną brązowy, pasiasty Hexaplex cichoreum potrafi wytworzyć oryginalną formę barwną o pomarańczowo zabarwionych wyrostkach.

(fot.18) Chicoreus saulii Sow. 1841 Calituban island,Bohol,Philippines., 72 - 57 mm

Dr. Sławomir Boroń & Artur Buczkowski